Thoth, egipski bóg mądrości i pisma, świątynia Ramzesa II, Abydos
Ci z was, którzy czytali moje książki, wiedzą, że lubię wplatać przysłowia w narrację. Mówią one tak wiele o kraju i jego mieszkańcach, jego kulturze i dziedzictwie. W Song of the Nile dzielę się przysłowiami, które dorastałem słysząc w Egipcie; na przykład „Nie ma bardziej ślepego niż ten, kto nie chce widzieć”, „Zazdrość jest towarzyszem wielkiego sukcesu” i „Wolę być dotknięty ogniem niż hańbą”.
Historia przysłów z pewnością sięga tak daleko, jak historia języka; ludzie zawsze poszukiwali mądrości, a następnie dzielili się nią z innymi. Wiele przysłów bez wątpienia zaginęło w piaskach czasu, ale w Egipcie mamy bardzo cenne źródło takiej mądrości z czasów starożytnych: Maksymy Ptahhotepa.
Ptahhotep był wezyrem faraona Starego Państwa Djedkare Isesi, który rządził od końca 25 do połowy 24 wieku pne. Wezyr, jako najwyższy rangą urzędnik faraona, był postrzegany jako bardzo mądra osoba, a w Maksymach Ptahhotep przekazuje swoją mądrość synowi jako swojemu następcy.
Posąg Ptahhotepa, Muzeum Imhotepa, nekropolia w Sakkarze
Maksymy Ptahhotepa to najstarszy fragment tak zwanej „literatury mądrościowej”, jaką posiadamy z czasów starożytnego Egiptu. Został odkryty w trumnie faraona Sekhemre-Wepmaat Intef (panował ok. 1573-1571 pne) w pobliżu Teb i opublikowany przez francuskiego egiptologa Émile Prisse d’Avennes. Papirus Prisse, jak wiadomo, zawiera pełny tekst Maksym Ptahhotepa. (Od tego czasu znaleziono trzy inne kopie, ale nie są one kompletne).
Autorem tekstu jest rzekomo sam Ptahhotep, ale eksperci uważają, że w rzeczywistości Maksymy zostały napisane później, w okresie Średniego Państwa (11. i 12. dynastia, ok. 2040-1782 p.n.e.); Papirus Prisse został datowany na tę erę. Ptahhotep jest obsadzony w roli narratora, mądrego starca oferującego cenne nauki swojemu synowi – i wszystkim, którzy czytają Maksymy.
Fragment maksym z papirusu Prisse
Rdzeniem tekstu, leżącym u podstaw przysłów, jest Maat: zasady sprawiedliwości, porządku, harmonii, prawdy, równowagi, moralności i prawa, które były postrzegane jako fundamentalne w codziennym życiu i były uosabiane przez boginię Maat. Maksymy były zasadniczo tekstem instruktażowym na temat tego, jak dobrze żyć, w taki sposób, aby postępować dobrze wobec innych ludzi i zadowolić bogów – zwłaszcza boginię Maat.
Bogini Maat z grobowca Tausert i Setnakht, Dolina Królów, Luksor
Zebrałem tutaj niektóre przysłowia z The Maxims of Ptahhotep.* Oferują one wgląd w życie ludzi w Państwie Środka, ale także, jak sądzę, samej ludzkości, ponieważ niektóre z mądrości wciąż rezonują dzisiaj, tysiące lat po tym, jak zostały po raz pierwszy wymyślone.
Niech twoja twarz będzie jasna tak długo, jak żyjesz.
Niesprawiedliwość istnieje w obfitości, ale zło nigdy nie odniesie sukcesu na dłuższą metę.
Karz z zasadami, nauczaj z sensem.
Łagodny człowiek cieszy się większym szacunkiem niż silny.
Kieruj się sercem przez całe życie
Słuchanie przynosi korzyści słuchaczowi.
Mów tylko wtedy, gdy masz coś wartego powiedzenia.
Nie ma grobu dla chciwych serc.
Kobieta o szczęśliwym sercu przynosi równowagę.
Kochaj swoją żonę z pasją.
Niech twoje serce nigdy nie będzie próżne z powodu tego, co wiesz. Przyjmuj rady zarówno od ignorantów, jak i od mądrych…
Nie powtarzaj oszczerczej plotki, nie słuchaj jej.
Nie pokładaj ufności w swoim sercu w gromadzeniu bogactw, ponieważ wszystko, co masz, jest darem bogów.
Myśl o życiu w pokoju z tym, co posiadasz, a cokolwiek bogowie zdecydują się dać, przyjdzie z własnej woli.
Bez wątpienia Thoth, egipski bóg mądrości i pisma, byłby bardzo zadowolony z tego tekstu sebayt, mającego na celu wskazanie prawdziwej i właściwej drogi życia.
Jeśli chcesz przeczytać więcej Maksym, możesz znaleźć pełny przetłumaczony tekst na stronie University College London w ramach projektu Digital Egypt for Universities.
* Tłumaczenie na podstawie The Living Wisdom of Ancient Egypt autorstwa Christiana Jacqa i University College London.
Źródła zdjęć: 1) BasPhoto/Shutterstock; 2) Kurohito/Wikipedia; 3) Stig Alenas/Shutterstock; 4) Zunkir/Wikipedia.